آبخیز گیلان

اهمیت ،ضرورت ، اهداف و روش تحقیق : امروزه سطح وسیعتری از اراضی جنگلی و مرتعی در معرض بهره‌برداری بی‌رویه و تخریب قرار گرفته و بدین ترتیب سطوح بیشتری از این عرصه‌ها و عاری از پوشش شده‌اند، همین امر سبب وقوع سیلابهای مخرب  در اراضی پایین‌دست می‌گردد، و پیامد آن خسارات سنگین مالی و جانی را در بر دارد. كه نمونه‌ای از آن را در استان گیلان داشته‌ایم. طی آمار ارائه شده از طرف استانداری از سال ٧٦-٧٢ بالغ بر ٩٣ میلیارد ریال خسارت ناشی از سیل بوده است، و تنها در سال ٧٧، شصت نفر تلفات جانی داشته است. طرح فوق به منظور بررسی تاثیر پوشش گیاهی بر روی سیلاب در شرق استان گیلان در زیر حوضه چاکرود حوضه آبخیز پلرود منطقه خراسان پشته . با هدف بررسی نقش پوشش گیاهی در جلوگیری از بروز سیل و كاهش بده اوج برای بارش‌های با تناوب مختلف در منطقه و شناخت حدود تاثیرگذاری پوشش گیاهی در كاهش سیلاب اجرا گردید.

نتایج: به منظور بررسی تاثیر پوشش گیاهی بر روی سیلاب در شرق استان گیلان حوضه آبخیز پلرود، سه زیر حوضه كوچك جنگلی، مرتعی و زراعی در منطقه انتخاب شد، با بررسی پارامترهای فیزیولوژی هر یك از واحدهای انتخاب شده واندازه گیری بارندگی و دبی ناشی از بارشهای قابل قبول و محاسبه شدت بارندگی، رابطه رگرسیونی بدست آمده بین شدت بارندگی و دبی ویژه مقدار ضریب همبستگی برای حوضه جنگلی 85/0 و مرتعی 89/0  برای حوضه زراعی 88/0 محاسبه شد. در حوضه جنگلی با توجه به وجود70 درصد پوشش گیاهی كه تاثیر به سزایی در كاهش بده اوج در عرصه دارد، بیشترین عامل مؤثر در افزایش دبی شیب در منطقه جنگلی می باشد. میزان رواناب حاصل از بارندگی در واحد جنگلی 2/45  درصد است. درحوضه مرتعی از پارامتر های فیزیوگرافی مؤثر در بروز سیل: مساحت حوضه، شكل حوضه، طول آبراهه اصلی و فرعی و جهت جغرافیایی میباشد. لذا نظر به تاثیر این پارامتر ها در افزایش دبی ناشی از بارش های كوتاه مدت، وجود پوشش گیاهی مرتعی تاثیر چندانی در كاهش دبی در این عرصه نداشته و در زمان بارندگی حالت سیلابی مشاهده می گردد. رواناب حاصل از بارندگی در منطقه مرتعی 5/66  درصد بدست آمد. در حوضه زراعی از پارامتر هایی که در افزایش رواناب موثر است. شیب حوضه، زمان تمركز، شكل حوضه بخصوص عدم وجود پوشش گیاهی در اكثر مواقع سال میتوان عنوان کرد. البته بدلیل دخالت  و عدم مدیریت صحیح در عرصه (تبدیل كاربری، شخم غلط، احداث جاده و.) رواناب حاصل  از بارندگی های كوتاه مدت و شدید همراه با رسوب و تخریب بوده بطوریکه رواناب حاصل از بارندگی در منطقه زراعی 70 درصد است.

دستورالعمل فنی و توصیه ترویجی:

-در منطقه زراعی به منظور خالی نشدن کامل عرصه  از پوشش در زمان برداشت ،درصدی از محصول در زمین باقی بماند و برداشت نگردد.

-در برداشت بعضی از محصولات زراعی اقدام به ریشه کنی محصول نگردد و بصورت کف بر صورت گیرد.

-در مناطق جنگلی جلوگیری از قطع درختان موجود درمنطقه.

-اقدامات عمرانی  مانند جاده سازی ،ساخت مسکن ،احداث تاسیسات با مطالعات دقیق و کارشناسی باشد.

-جلوگیری ازچرای مفرط دام در عرصه های مرتعی.

-آموزش و ترویج مردم منطقه با علوم جدید ومدیریت صحیح حوزه آبخیز.(کشاورزی مکانیزه متناسب با منطقه،کشاورزی سنتی صحیح متناسب با مدیریت آبخیز ، جلوگیری از تبدیل کاربری ، ترویج نهال کاری به صورت کاشت درختان جنگلی و باغی،اجرای عملیات  تراس بندی)

ویژگی مناطق کاربرد توصیه ترویجی:

نقشه صحیح و دقیق ، پایه و اساس هرگونه فعالیتهای عمرانی و توسعه، كشاورزی و منابع طبیعی است. پیشرفت تكنولوژی و علوم رایانه و به دنبال آن ایجاد و توسعه سیستم اطلاعات جغرافیایی، به كمك متخصصین آمده و همراه و بازوی قوی برای مدیران و كارشناسان در تصمیم گیری می باشد. یكی از برنامه ها ی نرم افزاری كه در این راستا بكارگیری می شود،  نرم افزار ArcGis است كه توسط شركت Esri تولید شده است. كتاب فوق با عنوان " کارتوگرافی،تهیه نقشه و تجزیه و تحلیل مکانی داده‌ها به کمک سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS)" که از سال 1386 برمبنای كاربرد كاملا عملی این نرم افزار در تهیه نقشه و تجزیه و تحلیل داده ها با توجه به تدریس و استفاده عملی از نرم افزار در انجام پروژه های اجرایی و تحقیقاتی و نیاز كاربران، تدوین شده بود تا یك كاربر با انجام گام به گام تمرین ها قادر به یادگیری و بكارگیری آن در علوم مختلف  باشد، بنابه دلیل سلایق شخصی در پیکربندی مطالب ارائه شده به منظور بهره برداری بهتر و بیشتر کاربران محترم، و با توجه به ارتقاء نرم افزار موردنظر در طول این مدت و لحاظ این تغییرات در چاپ این کتاب، مشمول زمان گردید. البته در این مدت فرصتی فراهم شد تا بعضی از دانشجویان علاقمند با استفاده از مطالب این کتاب، GIS را فرا گرفته و بصورت عملی تجربه نمایند. این كتاب برای تدوین در دو جلد مقدماتی و پیشرفته برنامه ریزی شده است.در قسمت مقدماتی، مراحل ورود داده ها، رقومی كردن عوارض و تهیه نقشه آورده شده است كه مورد استفاده اكثر متخصصین می باشد و در جلد دوم مسائل مربوط به پردازش و تولید اطلاعات مورد بررسی قرار می گیرد.از این كتاب می توان در تدریس درسهای سیستم اطلاعات جغرافیایی،كارتوگرافی رایانه ای، تهیه نقشه های موضوعی و در علوم كارتوگرافی و نقشه برداری، منابع طبیعی و كشاورزی، عمران، زمین شناسی، خاكشناسی و . بهره براری نمود. امید است كه با تدوین این كتاب كمك و خدمتی به متخصصین، دانشجویان و علاقه مندان شده باشد. توصیه می کنیم به همراه و بعد از کار عملی مباحث نظری را مطالعه نمایید تا بهتر در ذهن شما بنشیند.  

نویسندگان معتقدند که افراد مبتدی با صرف وقت پنج ساعت مفید و انجام تمرینهای ذکر شده قادر خواهند بود یک پروژه GIS را به طور کامل انجام دهند.

اطمینان داریم كه با توجه به همه دقتهایی که در نگارش به عمل آمد، كتاب فوق دارای كاستیهایی است كه در ویرایشهای بعدی اصلاح خواهد شد و خوشحال خواهیم شد كه با نظرات كارشناسی خود ما را در ارائه پربارتر، یاری نمایید و از اینجا از همه كسانی كه ما را از آراء اندیشمندانه خود بهره مند می نمایند كمال سپاسگزاری و تشكر را داریم (sh_szahedi2000@yahoo.com).

بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری